Die Ene Vraag
"Als u terugkijkt op uw leven, wat beschouwt u dan als meest waardevol?"
'Een binnenvetter', dat is misschien wel het beste woord dat past bij deze 54-jarige man. Het wordt gebruikt door zijn vrouw die gedurende het hele gesprek met vermoeide en geëmotioneerde ogen stil naast zijn bed zit. Het is een conclusie die zij trekt, nadat wij een uur lang in zijn eenpersoonskamer in het ziekenhuis praten. Of beter: waarin hij praat, want zijn ziektegeschiedenis passeert als vanzelf in een lange monoloog die ik niet durf of kan onderbreken.
Het echtpaar heeft ellendige maanden achter de rug, waarbij zijn ziekte -darmkanker- aanvankelijk genezen wordt verklaard na een operatie, maar zijn klachten worden daarna alleen maar erger. Hij praat over de opluchting na de ingreep ('alles is weg, er is niets meer te zien op de scan') en over de onbegrepen pijnklachten die hierop volgen. Hij vertelt over de frustratie zich zo beroerd te voelen, terwijl de dokters erg optimistisch blijven ('nee meneer, er is echt niets te zien'). Over de vele specialisten in het academisch ziekenhuis die geraadpleegd worden, omdat niemand het begrijpt. Over eilandjes in de zorg ('iedereen zijn eigen vak') en hoezeer hierin een regiefunctie gemist wordt.
In de dagen dat de pijnklachten in zijn buik fors toenemen, escaleert de situatie thuis in een nacht als hij niet naar het ziekenhuis wil ('dan vallen we toch weer mensen lastig en jullie hebben het al zo druk') tot het moment dat hij creperend van de pijn in bed ligt en zijn vrouw in blinde paniek in het midden van de nacht huisartsen en het ziekenhuis belt en lang nul op het rekest krijgt. Die uren hebben ogenschijnlijk veel indruk op hem gemaakt, want voor het eerst in het gesprek hapert hij. Maar dan gaat hij door: over de goede opvang in het ziekenhuis en vervolgens zijn uiteindelijke gelijk ('toch een scan vol kanker, ook in de longen') en zijn besliste besluit om op dat moment niet meer verder te willen met behandelingen. Ze hebben hem verteld over chemotherapie, maar omdat zijn nieren zo slecht functioneren, is dat eigenlijk geen optie. In het gesprek stel ik geen vragen, omdat hij niet meer stil valt en hem dit gesprek en verhaal duidelijk oplucht.
Als hij uitgepraat is, merk ik op hoe toegespitst zijn verhaal op de medische en technische aspecten van het proces is, terwijl de kamer tot de nok toe is gevuld met onuitgesproken emotie over het verlies en het enorme rouwproces dat dit echtpaar treft. Zijn vrouw is daar slachtoffer van, ze zit stil naast hem, pakt nauwelijks zijn hand vast en luistert naar haar man. Soms droomt ze even weg. Over gevoelens voor elkaar is vast niet vaak gepraat in de emotionele storm van de laatste maanden.
Ik stel intuïtief de enige vraag in dit gesprek, ik weet niet goed waarom:
"Als u terugkijkt op uw leven, wat beschouwt u dan als meest waardevol?"
Uit verschillend en belangrijk onderzoek blijkt dat mensen die sterven en terugkijken op hun leven niet meer denken over hun vergaard fortuin, reputatie of materiële zaken. Mensen die sterven, kijken terug op de essentie van het leven: de relatie met anderen en dan vooral de liefde. Voor een partner, vrienden of voor kinderen.
Hij lijkt van de vraag even te schrikken, valt stil, probeert te herpakken, twijfelt en dan ineens zie ik in zijn ooghoeken tranen opwellen. Hij kijkt naar zijn vrouw, hij pakt haar hand en zegt: "Dat is zonder enige twijfel Marieke, mijn vrouw."
Ze kijkt hem strak aan, staat op -het gaat wat onhandig, struikelt bijna over de stoel-, maar pakt hem dan beet. "Ik zie je voor het eerst huilen," roept ze hem toe en dan omarmen ze elkaar. Van een staccato monoloog is de kamer nu gevuld met het intense geluid van mensen die elkaar liefhebben. "Waarom ben je toch ook zo'n binnenvetter, waarom toch?," herhaalt ze twee keer en dan zeggen ze niets meer en huilen.
Ik ben wat perplext door de impact van die ene vraag en loop even weg. Wat is dit een leerzaam moment.
Die ene vraag. Zo simpel, maar zo treffend. Deze ga ik goed onthouden, vaker stellen en verspreiden. Soms kunnen maar enkele woorden mensen intens samenbrengen.
Sander de Hosson (41) is longarts en schrijft over zijn ervaringen in de palliatieve zorg.
In 2018 verscheen de bundel 'Slotcouplet', waarin 55 van verhalen zijn samengebracht. Klik hier voor meer informatie.